Insulinooporność – jakie badania zrobić, aby ją zdiagnozować?

W dzisiejszych czasach insulinooporność staje się coraz powszechniejszym problemem zdrowotnym, a mimo to nadal pozostaje mało rozpoznawalnym i często niediagnozowanym zaburzeniem. Niestety nieleczona insulinooporności może stać się źródłem cukrzycy typu 2 oraz wielu poważnych chorób. Dlatego jeśli podejrzewamy u siebie insulinooporność – nie zwlekajmy z wizytą u lekarza. Wyjaśniamy na jakie dolegliwości powinniśmy zwrócić uwagę oraz jak zacząć diagnostykę w kierunku insulinooporności.

Objawy insulinooporności – jak rozpoznać insulinooporność?

Szacuje się, że na insulinooporność może cierpieć od 15-45% ludzi na świecie – wskaźniki mogą się różnić w zależności od kraju, ale nadal jest to ogromna liczba. Prognozy dotyczące zaburzeń metabolicznych nie napawają optymizmem. Szybkie tempo życia, stres, niedostateczna ilość snu, spożywanie nadmiernej ilości węglowodanów i tłuszczy trans prowadzą do zachwiania równowagi hormonalnej i jelitowej. Stąd już prosta droga do poważnych zaburzeń metabolizmu, oraz bardzo często do insulinooporności.

Pierwsze objawy insulinooporności są niespecyficzne i trudno zauważalne. Najczęściej wymienianymi i często powtarzającymi się oznakami insulinooporności są:

• uczucie senności,
• braku energii po posiłku,
• chęć zjedzenia słodyczy,
• wzrost masy ciała.

Wymienione objawy pojawiają się na początku w niskim nasileniu, dlatego bardzo łatwo możemy je zbagatelizować. Nieco gorsze samopoczucie tłumaczymy przepracowaniem, zmęczeniem lub złą pogodą. Tymczasem to wszystko może wskazywać właśnie na insulinooporność.

Jeśli zmagamy się z takimi dolegliwościami przez kilka tygodni, powinniśmy dokładniej zastanowić się nad naszym zdrowiem i sprawdzić, czy nasz organizm funkcjonuje prawidłowo. Zwłaszcza, jeśli nawet po długim, wyczerpującym odpoczynku, takim jak 8 godzinny sen lub weekendowy relaks, wciąż odczuwamy zmęczenie.

Jakie badania wykonać, aby wykryć insulinooporność?

Pierwszym krokiem w zdiagnozowaniu insulinooporności jest zazwyczaj przeprowadzenie podstawowych badań krwi, czyli morfologii krwi z ręcznym rozmazem. Chociaż samo podstawowe badanie morfologii krwi nie jest wystarczające do wykrycia insulinooporności, to jednak może dostarczyć cennych informacji na temat stanu naszego zdrowia. Badanie to umożliwia ogólną ocenę stanu organizmu oraz wykrycie różnych chorób, takich jak infekcje bakteryjne, anemia czy zaburzenia odporności poprzez analizę parametrów czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi.

Na przykład: jeśli parametr leukocytów, czyli białych krwinek jest podwyższony, może to wskazywać na toczący się w organizmie stan zapalny, gdyż nadmiarowa produkcja tych komórek informuje nas o tym, że układ odpornościowy jest w trakcie walki z infekcją. Natomiast poziom płytek krwi poniżej normy może wskazywać na niedobór witaminy B12, niewydolność nerek czy nawet nowotwór.

Zazwyczaj morfologia jest łączona z wywiadem lekarskim, tworząc podstawę do dalszych badań diagnostycznych. Zaleca się wykonywanie tego badania profilaktycznie raz do roku. Jeśli lekarz stwierdzi u nas podejrzenie insulinooporności, skieruje nas na dalsze badania.

Obliczanie wskaźnika HOMA-IR przy insulinooporności

W diagnostyce insulinooporności stosuje się różne badania, które mają na celu ocenę wrażliwości tkanek na insulinę. Zazwyczaj na początku wykonywane są proste pomiary glukozy i insuliny na czczo i na ich podstawie oblicza się wskaźnik HOMA-IR. Następnie, w celu określenia dokładnej oceny insulinooporności wykonywany jest test tolerancji glukozy na czczo (OGTT).

Jak obliczyć HOMA-IR, czyli prosty pomiar glukozy i insuliny na czczo

HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment for Insulin Resistance) to matematyczny model wykorzystywany do oceny insulinooporności, bazujący na pomiarze poziomu glukozy i insuliny na czczo. Wzór tego wskaźnika można przedstawić w następujący sposób:

R = insulinemia na czczo (mU/ml) × glikemia na czczo (mmol/l)/ 22,5.

Wartość HOMA-IR powyżej 2 sugeruje obecność insulinooporności.

HOMA-IR to narzędzie wspomagające rozpoznanie insulinooporności lub wskazujące stopień jej zaawansowania. Wskaźnik ten nie jest jednak w stu procentach dokładny, dlatego oprócz testu HOMA-IR zaleca się również badanie krzywej glukozowej i insulinowej, czyli badanie OGTT, które daje więcej informacji i pozwala z całą pewnością stwierdzić bądź wykluczyć insulinooporność.

Badanie krzywej glukozowej i insulinowej (OGTT)

Chociaż lekarze bardzo często zlecają tylko wykonanie glukozy i insuliny na czczo (i wyliczają na tej podstawie wskaźnik HOMA-IR), niestety to nie wystarczy, aby precyzyjnie określić, czy ma się insulinooporność.

Dla pełnego obrazu należy wykonać badania glukozy i insuliny z obciążeniem, czyli wypiciem porcji 75g glukozy po uprzednim pobraniu krwi na czczo, gdyż u niektórych pacjentów nieprawidłowości w wynikach pojawiają się dopiero po tym badaniu. U takich osób, mimo dobrych wyników insuliny na czczo, w pierwszej godzinie po obciążeniu glukozą, poziom insuliny szybuje mocno w górę i nawet po upływie 2 godzin może wciąż utrzymywać wysokie wartości.

Aby zwiększyć skuteczność badania OGTT pomiarów glukozy i insuliny powinno być przynajmniej trzy: na czczo, po jednej godzinie oraz po dwóch godzinach. Najlepiej, gdyby badanie było 4-stopniowe, czyli z dodatkowym pomiarem po trzeciej godzinie. Jeśli na NFZ nie jesteśmy w stanie wykonać przynajmniej 3-stopniowego badania OGTT powinniśmy wykonać je prywatnie. Wykonanie badania OGTT nie tylko pozwoli wykryć insulinooporność, ale także ustalić, czy insulinooporności nie towarzyszy przypadkiem hipoglikemia reaktywna. Jest to często występujące przy insulinooporności zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które polega na obniżeniu poziomu cukru we krwi w ciągu 3–5 godzin po posiłku.

Kilka dni przed przeprowadzeniem testu z doustnym obciążeniem glukozą OFTT, zaleca się wykonanie badania poziomu glukozy na czczo. To istotny krok, który pozwala wykluczyć obecność cukrzycy. Jeśli wyniki tego badania wykażą znacząco podwyższony poziom glukozy we krwi, może to stanowić przeciwwskazanie do przeprowadzenia testu z obciążeniem glukozą. W takiej sytuacji to lekarz powinien podjąć decyzję o ewentualnej dalszej diagnostyce.

Poniżej prezentujemy zbliżone normy krzywej glukozowej i insulinowej (uwaga: normy w poniższej tabeli nie dotyczą kobiet w ciąży).

POBRANIE KRWI	GLUKOZA – NORMA	INSULINA – NORMA
NA CZCZO	70-99 mg/dl	nie powinna być wyższa niż 10mU/ml
po 1h od obciążenia glukozą	mniej niż 180 mg/dl	nie powinna być wyższa niż 50mU/ml
po 2h od obciążenia glukozą	mniej niż 140 mg/dl	nie powinna być wyższa niż 30mU/ml

Wyniki utrzymujące się poza normą mogą wskazywać na insulinooporność lub nawet na cukrzycę, dlatego niezwłocznie powinniśmy omówić je z lekarzem.

Insulinooporność – jakie inne badania warto zrobić?

Należy zacząć od tego, że regularne badania to podstawa, nie tylko przy insulinooporności. Badać się powinien każdy, profilaktycznie i niezależnie od tego czy pojawiają się jakieś dolegliwości. Nawet jeśli czujemy się zdrowo, raz na rok powinniśmy wykonać USG jamy brzucha, podstawowe badania krwi oraz badania kontrolne zalecane pod kątem ryzyka występowania określonych chorób dla konkretnej grupy wiekowej czy zawodowej. Warto obserwować swoje ciało i zawczasu reagować na każde niepokojące sygnały, które odbieramy z naszego organizmu. Możemy w ten sposób nie tylko uniknąć zaburzeń metabolicznych takich jak insulinooporności, ale również wielu poważnych chorób.

TSH – podstawowe badanie tarczycy

W przypadku wykrycia lub podejrzenia insulinooporności powinniśmy wykonać badanie TSH, czyli podstawowe badanie tarczycy, które jest w stanie stwierdzić nadczynność lub niedoczynność tego narządu. Zaburzenia w wydzielaniu hormonów tarczycy wywierają wpływ na metabolizm glukozy i mogą wpłynąć na pojawienie się insulinooporności.

Hormon tyreotropowy, czyli TSH jest produkowany w przysadce mózgowej i ma za zadanie stymulować tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów T3 (trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna). Oba te hormony są ściśle powiązane ze stężeniem TSH i są niezbędne do utrzymania prawidłowego metabolizmu organizmu.

Ocena poziomu TSH z krwi to bardzo czułe, podstawowe badanie obrazujące funkcjonowanie gruczołu tarczowego i wychwytujące nieprawidłowości w wydzielaniu wyżej wspomnianych hormonów. Dodatkowymi parametrami w całościowej ocenie pracy tarczycy są: ft3, ft4 oraz przeciwciała aTPO i aTG.

Norma TSH dla dorosłej osoby mieści się w zakresie 0,2 – 4,0 µU/ml, natomiast zawsze laboratoria do wyników badań dołączają własne zakresy norm i są one bardzo zbliżone do tych wyżej wymienionych, a normy są zależne od metod oznaczania. Dlatego przy ocenie badań należy brać pod uwagę zakres referencyjny, który podaje laboratorium analizujące naszą krew.

Wysoki poziom TSH

TSH powyżej normy wskazuje zwykle na niedoczynność tarczycy, czyli niski poziom hormonów tarczycowych. Jedną z przyczyn wysokiego poziomu TSH może być autoimmunologiczna choroba Hashimoto, czyli potencjalna przyczyna insulinooporności. Najczęstsze objawy, które można zauważyć to:

• zwiększenie masy ciała,
• zmęczenie, senność,
• obrzęki,
• suchość skóry,
• wypadanie włosów,
• zaparcia,
• wrażliwość na zimno,
• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• zmniejszone libido.

Niski poziom TSH

Wynik TSH poniżej normy może oznaczać nadmiar produkowanych hormonów, co w rezultacie prowadzi do nadczynności tarczycy. Często przyczyną obniżonego TSH jest autoimmunologiczna choroba Gravesa-Basedowa. Niski poziom TSH może objawiać się w postaci niżej wymienionych symptomów:

• nadmierna utrata masy ciała,
• bezsenność,
• tachykardia, czyli przyspieszona praca serca,
• nietolerancja ciepła,
• osłabienie,
• nerwowość, drażliwość,
• drżenie rąk,
• częste wypróżnienia.

Należy wspomnieć, że na przykład objawy niedoczynności u jednego pacjenta mogą pojawiać się przy stężeniu 3,5 µU/ml, a u innego dopiero po przekroczeniu 4,0 µU/ml. Jest to bardzo indywidualne i przy diagnozie nie należy sugerować się jedynie samym badaniem laboratoryjnym.

USG tarczycy

Jeśli zachodzi podejrzenie zaburzenia pracy tarczycy, obok badań krwi warto wykonać badanie USG tarczycy. Jest to bezbolesne, krótkie i nieinwazyjne badanie falami ultradźwiękowymi. Badanie uwidacznia wygląd i wymiary tarczycy, charakterystykę miąższu, przepływ krwi, ewentualne nieprawidłowości w postaci guzków, w tym nowotworów tarczycy. Jest to badanie niezbędne przy diagnozie chorób tarczycy i insulinooporności. Na badanie można zgłaszać się o dowolnej porze dnia, nie jest wymagane wcześniejsze przygotowanie.

Badanie lipidogramu przy insulinooporności

Na ogół podwyższone parametry lipidogramu kojarzą się z miażdżycą i zaburzeniami w funkcjonowaniu układu krwionośnego. Okazuje się, że insulina i lipidogram mają ze sobą wiele wspólnego.

Przy okazji wykrycia insulinooporności w naszym organizmie, powinniśmy zwrócić uwagę również na gospodarkę tłuszczową, czyli wykonać profil lipidowy z krwi. To działa również w drugą stronę – jeśli najpierw wykonane zostaną badania lipidogramu i parametry będą podwyższone, należy wykonać również badania w kierunku insulinooporności. I tu nie chodzi tylko o sam cholesterol, bo podwyższeniu mogą ulec owiane złą sławą trójglicerydy, których zbyt wysoki poziom stanowi ryzyko rozwoju udaru mózgu lub zawału serca. Najważniejsze, żeby znaleźć przyczynę nieprawidłowości w badaniach, wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe oraz aktywność fizyczną.

USG brzucha – kontrola wątroby

Zdarza się, że w wyniku wystąpienia insulinooporności oraz zaburzeń lipidowych dochodzi do niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Zjawisko to można potwierdzić w badaniach obrazowych, na przykład w USG. Stłuszczenie wątroby zwykle nie daje sygnałów i jest wykrywane przypadkowo. Leczenie z reguły polega na zmniejszeniu masy ciała, wprowadzeniu diety i wybranych suplementów oraz aktywności fizycznej.

Próby wątrobowe

To badanie umożliwia ocenę pracy wątroby i enzymów przez nią wytwarzanych. W skład parametrów panelu wątrobowego wchodzą: ALT, AST, ALP, GGTP, bilirubina całkowita. Odchylenia w wynikach, w szczególności ALT oraz AST mogą świadczyć o uszkodzeniu komórek wątroby. Insulinooporność, podwyższony poziom trójglicerydów oraz otyłość brzuszna to najczęstsze przyczyny niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Objawy mogą być przez długi czas nieodczuwalne, dlatego badania laboratoryjne stanowią dobre rozwiązanie diagnostyczne.

Insulinooporność jako jedna z przyczyn zespołu policystycznych jajników

Nadmiar insuliny we krwi powoduje zwiększoną produkcję androgenów, czyli męskich hormonów płciowych, co przekłada się na pojawienie zaburzeń w obrębie pracy jajników. Objawy zaburzeń hormonalnych w PCOS można zaobserwować w postaci zmian trądzikowych, wypadania włosów, nadmiernego owłosienia na ciele, zaburzeń miesiączkowania lub nadmiarowych kilogramów. Mając na uwadze zależność obu zaburzeń warto wykonać badania androgenów, hormonów płciowych kobiecych z krwi oraz USG ginekologiczne.

Przygotowanie do badań krwi

Decydując się na wykonanie badań krwi zaleca się, aby być na czczo ok. 12 godzin oraz powstrzymać się od przyjmowania porannej dawki lekarstw. Te 12 godzin jest w szczególności istotne podczas wykonywania badań dotyczących glikemii. Do reszty badań 8 godzin bez jedzenia w zupełności wystarczy.

Około godziny przed pobraniem krwi możemy wypić szklankę bezsmakowej, niegazowanej wody w celu lepszego wyeksponowania żył, co ułatwi jej pobranie. W noc przed badaniami powinniśmy zadbać o dobrej jakości 7-8 godzinny sen.

Jeśli w badaniach mamy zlecone próby wątrobowe, zaleca się aby nie jeść tłustych potraw od połowy poprzedniego dnia. A w przypadku lipidogramu należy pamiętać, że wyniki mogą być zafałszowane, jeśli w tygodniu poprzedzającym badanie będziemy spożywać alkohol.

Insulinooporność – wyzwanie naszych czasów

Insulinooporność to ciche zagrożenie, często długo pozostające w ukryciu. Jej subtelne objawy, takie jak senność czy ochota na słodkie przekąski, mogą zmylić. Dlatego profilaktyka i regularne badania to klucz do zdrowia, nie tylko w przypadku tego zaburzenia.

Insulinoopornośc da się utrzymywać pod kontrolą, dlatego czujmy się odpowiedzialni za nasze ciała, nie tylko kiedy dzieje się coś poważnego, ale również wtedy gdy zauważymy pierwsze niepokojące sygnały płynące z naszego organizmu.